عقد احتمالی با تأکید بر بیع احتمالی

عقد احتمالی به اختصار یا به اجمال مورد توجه برخی از صاحب نظران قرار گرفته است و مثالهای متفاوتی را به عنوان مصداق عقد احتمالی ذکر کرده‏اند. در بررسی این مصادیق، معلوم می‏گردد که ضوابط متفاوتی در احتمالی بودن این مصادیق و دسته بندی‏های مختلفی قابل طرح است. در برخی از مصادیق عقد احتمالی، احتمال در میزان تعهد طرف عقد راه دارد. به عبارت دیگر، میزانِ تعهد بر ذمه‏ی شخص طرف معامله، وابسته به امور احتمالی است. در مواردی نیز احتمال در عایدات از محل مال معین که به عنوان عوض قراردادی مورد توافق قرار می‏گیرد، مطرح است. هم‏چنین در بعضی از موارد، آورده‏ی طرفین معلوم و معین است امّا عایدات و نتیجه‏ی حاصل از اجرای تعهدات ناشی از عقد، منوط به امور احتمالی است و آثار نهایی یا غیر مستقیم عقد، ممکن است، نسبت به حالت عادی سیر امور، کاستی یا فزونی یابد. در حقوق ایران، بیع احتمالی توسط حقوق‏دانان مورد بررسی قرار نگرفته است. برخی وجود چنین بیعی را منتفی دانسته و منکر آن شده‏اند. به عکس، در برخی از نظامهای حقوقی، بیع احتمالی در قوانین، دکترین و رویه‏ِ قضایی مطرح و با توجه به ضابطه‏ی حاکم، صحیح تلقی شده است. مصادیقی از بیع احتمالی که در این نظامهای حقوقی مطرح شده است، در فقه امامیه و حقوق اسلامی نیز مورد توجه بوده است امّا تحت عنوان خاص بیع احتمالی مطرح نگردیده است. علاوه بر این در فقه امامیه، در برخی موارد از قبیل بیع مال مجهول به ضمیمه‏ی معلوم، مصادیق و صوری مطرح شده و یا متصور بوده است که با توجه به ضابطه‏ی بیع احتمالی، ممکن است به عنوان مصادیق دیگری از بیع احتمالی مطرح و ضابطه‏ی این قرارداد با قلمرو وسیعتری بیان گردد